Δεν μιμούμαι κάποιον, τουλάχιστον συνειδητά, για να με ονοματίσω επίγονο. Ασφαλώς παρθενογένεση δεν υφίσταται: είμαστε όλα όσα ζήσαμε, ακούσαμε, διαβάσαμε. Είναι ο τρόπος που εξελιχθήκαμε. Ήδη και μόνον με την όποια γλώσσα πορευόμαστε σε ένα πριν από εμάς εφευρεθέν συμβατικό σύστημα σημείων.
Ας υποθέσουμε ότι έχετε απέναντί σας τον εαυτό σας όταν ήταν παιδί και πρέπει να τον συστήσετε σε άλλους. Τι θα λέγατε; Άλλαξε κάτι από τότε;
Σαφώς και άλλαξαν. Το αντίθετο θα ήταν από ανησυχητικό έως άκρως προβληματικό για να πορευτείς στην ενήλικη ζωή. Η οπτική του κόσμου έχει διαφοροποιηθεί, τόσο λόγω της πνευματικής εξέλιξης όσο και της ψυχικής ωρίμανσης. Εδώ και πάρα πολλά χρόνια ζω την εποχή της απομυθοποίησης. Ωστόσο, παραμένουν σταθερές αξίες το κουλούρι Θεσσαλονίκης, η σπανακόπιτα, η σοκολάτα αμυγδάλου, οι στρογγυλές καραμέλες τριαντάφυλλο με ζάχαρη, η μυρωδιά του ξυσμένου μολυβιού και του κουφέτου, τα cult καφενεία και τα παλιά παντοπωλεία, τα σαλιγκάρια μετά τη βροχή, τα βιβλία και κυρίως η διάθεση για επικοινωνία και δοτικότητα, που σημαίνει ότι και σήμερα ακόμη μοιράζομαι τις καραμέλες μου με κάποιον άγνωστο σ’ ένα παγκάκι.
Πώς ακούτε την ποιητική φωνή σας διαβάζοντας τους στίχους σας;
Όταν διαβάζω δυνατά, με φοβάμαι! Eίναι σαν όλα αυτά να έχουν έρθει από κάποιον άλλον με τον οποίο είμαι τώρα αντιμέτωπη, παρά το γεγονός ότι η επεξεργασία των ποιημάτων γίνεται σε πολλά και διαφορετικά στάδια. Τον σκόπελο του ελέγχου του ρυθμού, του μέτρου και άλλων τεχνικών θεμάτων στην ποίηση τον προσπερνώ διαβάζοντας απλώς γρήγορα και κρατώντας τον ρυθμό με το πόδι, για να τελειώνει το «μαρτύριο». Για τον λόγο αυτό νιώθω εξαιρετικά άβολα όταν διαβάζω σε κοινό. Ντρέπομαι να εκθέτω ως «κατόρθωμα προς παρουσίαση» το προϊόν μιας εξαιρετικά ιδιαίτερης εσωτερικής διεργασίας και κάποτε αρκετά επώδυνης, που περισσότερο επιζητεί να ξαναβρεί την αρχή των πραγμάτων παρά τον εξωτερικό κόσμο, αν και μιλά γι’ αυτόν, σε σχέση μ’ αυτόν και εξαιτίας αυτού. Από την άλλη μεριά, όταν εποπτεύω το έργο δουλεύοντάς το, γίνομαι υπερβολικά απαιτητική. Υπάρχουν ποιήματα που έχουν δουλευτεί και ξαναδουλευτεί για να καταλήξουν στα σκουπίδια. Είμαι δύσκολη αναγνώστρια και σπανίως απόλυτα ικανοποιημένη. Κι αυτό, πέραν της όποιας ματαίωσης, έχει και τη θετική του πλευρά, γιατί μου επιτρέπει να μην επαναπαύομαι και να πειραματίζομαι.
Επίγονο ποιων ποιητών θεωρείτε τον εαυτό σας;
Θα σας απαντήσω πολύ γενικά, λέγοντας ότι η παραδοσιακή ποίηση είναι παντελώς αντίθετη με την ιδιοσυγκρασία μου. Αν και πέρασα από κει, αν και γνώρισα τους μεγάλους μάστορές της, αν και διδάχθηκα πολλά απ’ αυτούς (ειδικά σε θέματα τεχνικής του στίχου) ακολουθώ πολύ συνειδητά τον δρόμο του μοντερνισμού. Ένα απλό παράδειγμα: τον Παλαμά τον διάβαζα με δυνατή φωνή στα δεκαπέντε μου, κάνοντας βόλτες πάνω κάτω στο εφηβικό μου δωμάτιο, και μετρώντας, ασυναίσθητα προφανώς, τα σφυροκοπήματα στον λόγο του. Μεγάλος ο ενθουσιασμός, μεγάλη η συγκίνηση την εποχή εκείνη! Αυτό ωστόσο δεν με καθιστά επίγονο. Εν συνεχεία, πέραν των σύγχρονων ποιητών, πέρασα λόγω σπουδών από όλη την αρχαία ελληνική ποίηση και το θέατρο, που μου επέτρεψαν να γνωρίσω σε βάθος την ελληνική. Για να σας το συνοψίσω, όπου grosso modo βρείτε ισχυρή εικονοποιητική διάθεση, έμφαση στο φαντασιακό και στις αισθήσεις, πολυσημία, βιωματικό στοιχείο συνδυασμένο με φιλοσοφική διάθεση, ανοίκειο στη γλωσσική πραγμάτωση του υλικού και στην ιδέα … ε, εκεί θα συναντήσετε τους ποιητές με τους οποίους συγγενεύω λιγότερο ή περισσότερο. Έλληνες και ξένους. Δεν μιμούμαι κάποιον, τουλάχιστον συνειδητά, για να με ονοματίσω επίγονο. Ασφαλώς παρθενογένεση δεν υφίσταται: είμαστε όλα όσα ζήσαμε, ακούσαμε, διαβάσαμε. Είναι ο τρόπος που εξελιχθήκαμε. Ήδη και μόνον με την όποια γλώσσα πορευόμαστε σε ένα πριν από εμάς εφευρεθέν συμβατικό σύστημα σημείων.
Πώς σας επισκέπτονται οι ιστορίες που γράφετε γι’ αυτές;
Δύο ειδών ιστορίες γράφω, με δύο εντελώς διαφορετικούς τρόπους. Αλλιώς αντιμετωπίζεται η ιστορία στην πεζογραφία, αλλιώς στην ποίηση. Στην πεζογραφία, θα γράψεις κάποια στιγμή για ένα θέμα που σε απασχολεί. Έχεις μια ιδέα που θα την αναπτύξεις σε βάθος χρόνου, με σταθερή και πολύωρη εργασία, με τις σχέσεις αιτίας-αποτελέσματος και τη χρονική τους σχέση στο προσκήνιο. Στη δεύτερη περίπτωση, εκείνο που είναι αναγκαίο είναι το στιγμιαίο και απόλυτο ξάφνιασμα που θα αιχμαλωτίσει τον χρόνο σε μια δίνη κυκλική. Η πρωτοκαθεδρία των αισθήσεων είναι η μαγιά της ποίησης, και η επιτακτική ανάγκη τους για εκτόνωση είναι αυτή που ερεθίζει το φαντασιακό ώστε να παραχθεί η εικόνα που θα γίνει λόγος.
Η ποίηση έχει διάρκεια και διαδρομή. Εσείς πώς έχετε σχεδιάσει την πορεία σας προς την ολοκλήρωση του έμμετρου αγώνα που επιτελείτε;
Επειδή ο αγώνας είναι εσωτερικός και έρχεται από τόπους που προσπαθώ να αγγίξω, τα σχέδια είναι απαγορευμένα διά ροπάλου. Ελπίζω απλώς να είμαι υγιής και να γράφω εξελισσόμενη.
Στον επέκεινα χρόνο πού νομίζετε ότι θα βρίσκατε το πορτρέτο που η ίδια φιλοτεχνείτε;
Tι να σας πω… στον πλανήτη μαίνονται πυρκαγιές, πλημμύρες, συμφορές κι ο ποιητής απαγχοnίζεται/ στο τελευταία γrάμμα/ ατενίζοντας το μέλλον της τελείας, για να παραφράσω κάποιους στίχους από την ποιητική μου σύνθεση Μετάlipsi.
Πώς ορίζετε το ποίημα που “αντέχει τον χρόνο”;
Kραταιό ως προς την πανανθρώπινη εμβέλειά του και ανοίκειο ως προς τα επιβλητικά εκφραστικά μέσα του ευφυούς δημιουργού του.
H EΠΙΣΚΕΨΗ
Ένα πλήκτρο αστερία δεν μπόρεσε ν’ αρμέξει
με τη σπιρτάδα από άλμη ούτε μια ρώγα σταφυλιού
που αναφλεγόταν ερήμην μας σε οιωνούς κληματαριάς
ραντίζοντας μ’ άγριο θέρος τις σκιές μας όταν
η θάλασσα με ομοβροντία κοχυλιών πέταξε
το μαύρο γάντι στο σεντόνι κι έβαλε τα γέλια έτσι
όπως μας βρήκε να θωπεύουμε στον ύπνο μας
τα χείλη μ’ αμβροσία απ’ τον ιδρώτα κάποιου εφιάλτη
αγκαλιασμένους σ’ αιματοχυσία ρητορείας
για την αλμύρα στο έγκαυμα και τη συνείδηση στο χάος
ΕΡΓΟΓΡΑΦΙΑ
Η Ιφιγένεια Σιαφάκα γεννήθηκε στην Αθήνα. Αποφοίτησε από το τμήμα Κλασικής Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών και έκτοτε έχει εργαστεί ως εκπαιδευτικός, κειμενογράφος, μεταφράστρια και επιμελήτρια εκδόσεων. Έχει ασχοληθεί με το θέατρο και τη γραφιστική. Από τις εκδόσεις «Γρηγόρη» κυκλοφορούν βιβλία απευθυνόμενα σε σπουδαστές και εκπαιδευτικούς. Έχει εκδώσει επίσης: Μια ματιά στη νεότερη ευρωπαϊκή λογοτεχνία (Γρηγόρης, 2000, δοκίμια), Το τραγούδι του λύγκα (Γρηγόρης, 2011, μυθιστόρημα), Το πλεκτό και άλλες πλεκτάνες, αφηΓηματα αναΔρομων πΛεξεων (Αrs Poetica, 2013), Μετάlipsi (Γρηγόρης, 2015, ποίηση σε πρόζα), Λευκό από χθες (Σμίλη, 2017, μυθιστόρημα), Σκαντζόχοιρος με παπιγιόν (Σμίλη, 2019, ποίηση σε πέντε πράξεις και αυλαία). Από το 2016 επιμελείται την περιοδική ανθολογία πεζού και ποιητικού λόγου diP generation (Θράκα, 2016, Μανδραγόρας, 2017/18/19). Άρθρα, κριτικές και αποσπάσματα δημιουργικής γραφής έχουν δημοσιευτεί σε περιοδικά και συνεχίζουν να δημοσιεύονται έως σήμερα. Ζει στις Βρυξέλλες
Ιφιγένεια Σιαφάκα Το Τραγούδι του λύγκα Μυθιστόρημα, Εκδόσεις Γρηγόρη, Αθήνα 2011
Μια συνέντευξη με τη συγγραφέα
«Δεν είμαι εγώ που μιλώ, είναι τα πράγματα που μιλούν μέσα από εμένα»
Ντόρα Περτέση (ΝΠ): Στο οπισθόφυλλο του βιβλίου σας διαβάζουμε: «Το τραγούδι του λύγκα πραγματεύεται τη σύγκρουση ανάμεσα στα δύο φύλα, προσπαθώντας να ανιχνεύσει και να σχολιάσει τις αιτίες της». Αυτό μου φέρνει στο μυαλό τη λακανική ρήση “Δεν υπάρχει διάφυλη σχέση”, η οποία σημαίνει ότι σχετιζόμαστε με ένα αντικείμενο, με μια φαντασίωση ή με το σύμπτωμα του άλλου και όχι με τον άλλο ως τέτοιον. Σκέφτομαι ότι στο “Τραγούδι του λύγκα” περί αυτού ακριβώς πρόκειται. Μπορείτε να μας μιλήσετε λίγο για τη σχέση αυτή;
Ιφιγένεια Σιαφάκα (ΙΣ): Ήδη ο τίτλος του βιβλίου, και δη η λέξη «λύγκας», είναι«παραπλανητικός». Είναι μια διαπίστωση την οποία, στο τέλος, κάνει και ο ίδιος ο αναγνώστης. Συνεπώς, ο ίδιος ο τίτλος εμπεριέχει μια ανατροπή, μια μη συνάντηση με το περιεχόμενό του, τουτέστιν τη σύγκρουση φαντασίωσης και πραγματικότητας, για την οποία μιλάτε.
Πράγματι, στο μυθιστόρημα δεν υπάρχει σχέση μεταξύ των δυο φύλων, αντιθέτως θα βρούμε σχέσεις «νοσηρές», σχέσεις συμπτωμάτων και, κατά κύριο λόγο, αυτή την ανατρεπτική, γκροτέσκικη και τρομακτική σχέση που ενυπάρχει σε μια αρχέγονη φαντασίωση, κυρίως για το γυναικείο, η οποία, εν προκειμένω, δεν σταματά στο εικονικό της περιτύλιγμα, αλλά περνά στην πράξη. Αυτή ακριβώς η λογική πυροδοτεί και την συμπτωματολογία των ηρώων, που είτε είναι πομποί είτε αποδέκτες της σύλληψης για το γυναικείο.
ΝΠ: Μια που αναφέρεστε στο γυναικείο, ακόμη και από την πλευρά της ελληνορωμαϊκής μυθολογίας, αλλά και ψυχαναλυτικά μιλώντας, μήπως μπορούμε να πούμε ότι ο ορισμός του γυναικείου και το γυναικείο, που τόσο πολύ έχει εξυμνηθεί από τους ποιητές -σας υπενθυμίζω ότι ακόμη και ο ίδιος ο Φρόυντ κατέθεσε τα όπλα αφήνοντας αναπάντητο το ερώτημα «του τι είναι γυναίκα»-, μήπως τελικά ο ορισμός του προσκρούει στο σκόπελο του αδύνατου, του ανέφικτου, του άφατου κλπ;
IΣ: Να τα δούμε ένα- ένα. Αρχικά, δεν ξέρω ακριβώς τι τελικά εξυμνείται από τους ποιητές και αν αυτό αποτελεί locus communis για όλους τους γράφοντες ή ιδιωτικές μυθοπλασίες με χρήση απλώς κοινών σημαινόντων. Άλλωστε, αν δούμε την εξέλιξη της λογοτεχνίας, θα παρατηρήσουμε ότι σε κάθε εποχή εξυμνείται και κάτι διαφορετικό. Συνεπώς τα ιδεώδη αλλάζουν, αλλά δεν θεωρώ ότι εκεί βρίσκεται το πρόβλημα, θεωρώ ότι το πρόβλημα είναι δομικό.
Θα έλεγα επίσης ότι οι γυναίκες, αν και αγαπούν τα λόγια, δεν έχουν τελικά ανάγκη ούτε από λατρεία ούτε από ύμνους, αλλά από αγάπη.Η εξιδανίκευση είναι ύποπτη, γιατί στην ουσία η γυναίκα είναι απούσα, παρούσα είναι μόνον η εικόνα της ή, μάλλον καλύτερα, η εικόνα της εικόνας της.
Δευτερευόντως, ο Φρόυντ υπήρξε άνδρας. Αντιλαμβάνομαι συνεπώς τη δυσκολία του ως γυναίκα. Έχει δίκιο.
Τρίτον, όλα αυτά τα στερητικά «α» των επιθέτων που χρησιμοποιήσατε για να εντοπίσετε τη δυσκολία ορισμού του γυναικείου, νομίζω ότι μπορούν να εξαλειφθούν, εάν αποδεχτούμε ότι το ερώτημα του τι είναι γυναίκα είναι πολλαπλώς επαναπροσδιορίσημο, κάθε φορά από κάθε γυναίκα. Δεν υπάρχει Γυναίκα, υπάρχουν γυναίκες, και ίσως αυτή να είναι η δυσκολία στην οποία προσκρούει και η αμηχανία με την οποία «εμφανίζεται επί σκηνής» το ανδρικό φύλο, έχοντας σχηματίσει a priori στο μυαλό του ένα μοντέλο για τη μία και ιδανική Γυναίκα. Γι’ αυτό, κατά τη γνώμη μου, αποτυγχάνει, σε πάρα πολλές περιπτώσεις, η συνάντηση. Δίνεται η εντύπωση, και αυτό το ακούμε συχνά στις διηγήσεις γυναικών, ότι οι άνδρες, κατά έναν περίεργο τρόπο, κωφεύουν,δεν ακούνε το γυναικείο αίτημα. Μα «για να ακούσεις» πρέπει να έχεις «καθαρά» αυτιά.
ΝΠ: Η συνάντηση αποτυγχάνει, αυτός είναι ο κανόνας, υπάρχουν βεβαίως και κάποιες ευτυχείς στιγμές συναντήσεων, ως εξαίρεση. Εντούτοις, η δική σας συνάντηση με τον γραπτό λόγο, θεωρώ ότι είναι μια ευτυχής συνάντηση για μας τους αναγνώστες. Έχω στο μυαλό μου κάποια αποσπάσματα γραφής σας που, κατά τη γνώμη μου, συνιστούν υφολογική ανατροπή και πρωτοπορία… Θα τολμήσω λοιπόν το εξής ερώτημα: Από ποιον τόπο γράφει ο συγγραφέας;
ΙΣ: Τω όντι, ο γραπτός λόγος είναι ο καλύτερος αρσενικός που συνάντησα ποτέ… Δεν είμαι σε θέση να γνωρίζω ούτε από ποιον τόπο γράφει κάθε συγγραφέας, ούτε εάν ο ίδιος τον γνωρίζει συνειδητά. Προσωπικά, εν πλήρει συνειδήσει, γράφω από τον τόπο του υπ-άρχειν. Και ευτυχώς, γιατί είναι ανεξάντλητος. Από εκεί αλιεύω όλο το υλικό μου, επιχειρώντας τη βουτιά που κάθε φορά ευελπιστώ να φέρει στην επιφάνεια το άφατο.Πέραν τούτου, για μένα ο συγγραφέας είναι όπως ο ηθοποιός. Συνιστά φορέα ύφουςκαι όχι πρωταγωνιστή ύφους. Είναι τα πρόσωπα, τα πράγματα, οι συνθήκες, οι καταστάσεις, τα χρώματα, οι μυρωδιές, οι ήχοι που δεν καλείται απλώς να τα περιγράψει και να τα αναπλάσει, αλλά να τα ενσαρκώσει και να τα αισθανθεί βλέποντας και σχολιάζοντας τον κόσμο με τα δικά τους μάτια. Γι’ αυτό και υπάρχουν στο βιβλίο μου εναλλαγές ύφους. Δεν είμαι εγώ που μιλώ, είναι τα πράγματα που μιλούν μέσα από εμένα.
Η συνέντευξη δόθηκε τον Σεπτέμβριο του 2011, λίγο μετά την έκδοση του βιβλίου. Προσεχώς στα βιβλιοπωλεία το τεύχος στο οποίο φιλοξενείται η συνέντευξη. Περιοδικό Αληtheια, εκδόσεις Πατάκη.
Υπόθεση
Η Τριανταφυλλιά Αηδονοπάτη του Γεωργίου και της Ευλαμπίας, το γένος Παπαμπίτζη, είναι μία πολύ επιτυχημένη αρχιτέκτων με γελοίο όνομα. Η σχέση με την οικογένειά της, και ειδικά με τον επαρχιώτη αυταρχικό πατέρα της, το γυναικείο φύλο και το όνομά της βιώνονται τραυματικά. Σε μία απόπειρα αποθεραπείας, θα υποκύψει στη γοητεία ενός ψυχίατρου-ποιητή της κοσμικής Αθήνας και θα γίνει ερωμένη του. Το τέλος της δεκαετούς σχέσης τους θα είναι αναπάντεχα τραγελαφικό και, καταρρακωμένη από την εμπειρία, θα συναντήσει τον Ιάσονα, έναν ιδιόρρυθμο και επαναστατημένο σαραντάρη ηθοποιό. Η σχέση του Ιάσονα με τον πατέρα του τον Άλεξ, έναν εκκεντρικό αποσυρμένο επιχειρηματία, κρέμεται από μία κλωστή την οποία υποβαστάζει η μυστηριώδης μορφή της ωραίας Αλταμίρας. Όλοι θα αναμετρηθούν σκληρά με τις επιθυμίες, τις αναμονές, τις ματαιώσεις, τις φαντασιώσεις τους, αλλά κυρίως με το απελπισμένο αίτημά τους για αγάπη, η οποία, χλευάζοντάς τους απερίφραστα, θα τους προτείνει Το Τραγούδι του Λύγκα.
Θέμα
Το Τραγούδι του Λύγκα πραγματεύεται τη σύγκρουση ανάμεσα στα δύο φύλα, προσπαθώντας να ανιχνεύσει και να σχολιάσει τις αιτίες της. Βαθιά ερωτικά, τα πρόσωπα του μυθιστορήματος θα δώσουν τα πρωτεία στην ανάδυση του αρχέγονου ανθρώπινου τρόμου που ελλοχεύει στη συνάντηση. Η αλήθεια (ο μύθος) τους αποκαλύπτεται για να αναμετρηθεί με την πραγματικότητα και να συνομιλήσει με την ελληνορωμαϊκή μυθολογία ως φορέα συμβόλων του τρόπου με τον οποίο η ψυχή αντιλαμβάνεται τον κόσμο. Για το λόγο αυτό οι σχέσεις τους φαίνονται παράλογες και δεν υπάρχουν ιππότες και πριγκίπισσες ούτε νικητές ή ηττημένοι, μόνον μαριονέτες αντι-ήρωες, που κάποτε αγγίζουν το γκροτέσκο.
2012, εποχή με λιγότερο ρομαντισμό, λιγότερες προσωπικές επαφές αλλά πολύ πιο δυνατή κοινωνική δικτύωση κυρίως μέσω του ίντερνετ: Η άποψη σας πάνω στο θέμα της επικοινωνίας με χρήση των νέων τεχνολογιών;
Eίναι πολύ χρήσιμες ως φορείς μηνυμάτων και εύρεσης πληροφοριών. Ωστόσο σε καμία περίπτωση ούτε μπορούν ούτε και πρέπει να υποκαταστήσουν την άμεσα προσωπική επαφή, η οποία συντελεί και στη δημιουργία ουσιαστικών σχέσεων. Η εικονική πραγματικότητα δίνει έναυσμα στη φαντασία, η πραγματικότητα είναι όμως εκείνη που θα το επικυρώσει ή θα το απορρίψει ως αληθές. Και οπωσδήποτε χρήση και όχι κατάχρηση…
Η Ελλάδα σε κρίση οικονομική, κοινωνική, σε κρίση θεσμών. Ποιος ο ρόλος του Έλληνα συγγραφέα σε αυτή τη δύσκολη περίοδο;
Είναι μια περίοδος πραγματικά δύσκολη και με ολέθριες συνέπειες σε πολλαπλά επίπεδα. Οι συγγραφείς οφείλουν να βρίσκονται αφενός σε εγρήγορση με αυστηρή κριτική, σχολιασμό και αντιπροτάσεις και οπωσδήποτε στο πλευρό της μερίδας που υποφέρει. Δεν νοείται ένας συγγραφέας, κατά την άποψή μου, να αρθρώνει νεοφιλελεύθερο λόγο, έρχεται σε πλήρη αντίφαση με το ρόλο της Τέχνης γενικότερα ως φορέα δημοκρατικών ιδεωδών και προάσπισης της ελευθερίας και της ατομικότητας.
Κατά δεύτερο λόγο, νομίζω ότι είναι η κατάλληλη στιγμή ώστε να δημιουργηθούν νέοι πυρήνες συγγραφέων με κοινό, δυναμικό και παγκόσμιο ιδεολογικό προσανατολισμό, ώστε πλέον να υπάρξει και μία πολιτική, με την ευρύτερη έννοια του όρου, τάση στη λογοτεχνία. Σήμερα δεν διακρίνονται τάσεις παρά μεμονωμένες προσπάθειες, οι οποίες δεν έχουν την απαραίτητη δύναμη, προκειμένου να δράσουν καταλυτικά και να περάσουν συγκεκριμένα και φρέσκα μηνύματα.
Μια ευχή για το 2012 και για τα Γράμματα;
Για το 2012, περισσότερη σκέψη, σύνεση και ώριμες επιλογές. Για τα Γράμματα, λιγότερη εκδοτική παραγωγή και περισσότερο ποιοτική. Η έλλειψη άλλωστε ποιότητας στον τρόπο θεώρησης του κόσμου, η ανέραστη και χωρίς αισθητική ψυχική και πνευματική μας κατάσταση είναι η βασική αιτία της κρίσης που βιώνουμε σήμερα. Η οικονομική αποτελεί απλώς συνέπειά της.
Υπάρχουν πολλές τραγικές φιγούρες στο βιβλίο, όπου πέρα από τις ερωτικές σχέσεις υπάρχει μία έντονη, «γκρίζα» αναφορά στην πατρική λειτουργία (σχέση παιδιού-πατέρα). Από που αντλείτε το ερέθισμα για αυτή την αναφορά;
Η πατρική λειτουργία είναι μεγίστης σημασίας, καθοριστικής, θα έλεγα, για την ψυχική εξέλιξη και την ταυτότητα όσον αφορά το φύλο τόσο για τα αγόρια όσο και για τα κορίτσια, λειτουργώντας σε κάθε περίπτωση με διαφορετικό τρόπο. Τα προβληματικά ίχνη της ανεπαρκούς λειτουργίας του πατέρα, με την έννοια ενός επέκεινα της μητέρας, ενός σπασίματος δηλαδή της πρωταρχικής φαντασιακής δυαδικής σχέσης όπου ο κόσμος όλος περιορίζεται σε αυτό το ασφυκτικό δίδυμο, θα τα συναντήσουμε εν συνεχεία στον τρόπο που τόσο ο άντρας όσο και η γυναίκα θα πάρουν θέση στην ερωτική τους σχέση. Επομένως το θέμα πατέρα-παιδιού συνδέεται άμεσα με τη θεματική του βιβλίου.
Το βιβλίο σας «Το τραγούδι του Λύγκα» είναι ένα ξεχωριστό βιβλίο, με πρωτότυπο τρόπο συγγραφής. Μέσα από διαφορετικές προσεγγίσεις, επιλέγετε να εκφραστείτε χρησιμοποιώντας «γρίφους». Ποια τα βοηθήματα που έχει ο αναγνώστης σε αυτή την πρόκληση;
Η ερώτησή σας είναι ενδιαφέρουσα, διότι μου δίνει την ευκαιρία να σας απαντήσω ως εξής: το βιβλίο μου δε συνιστά ξεχωριστό βιβλίο αλλά απλώς λογοτεχνία. Ο τρόπος συγγραφής του είναι ο τρόπος με τον οποίο παραδοσιακά και εξ αρχαιοτάτων χρόνων γράφεται παγκοσμίως η λογοτεχνία… αφενός με λέξεις και αφετέρου με τον πολύ ιδιαίτερο τρόπο χρησιμοποίησής τους προκειμένου να υπηρετήσουν ισόρροπα ιδέες και νοήματα, δίνοντας ένα συγκεκριμένα στίγμα στο βιβλίο, αυτό δηλαδή που θα το διαχωρίσει από ένα άλλο και που ονομάζουμε ύφος. Λογοτεχνία χωρίς ιδιαίτερο και ξεχωριστό συγγραφικό ύφος δεν υφίσταται.
Από την άλλη πλευρά αντιλαμβάνομαι τη βάση της ερώτησής σας, διότι πλέον στο μεγαλύτερο ποσοστό αυτό το οποίο παράγεται (υπάρχουν βεβαίως και οι εξαιρέσεις) είναι απλές και, σε πολλές περιπτώσεις, επαναλαμβανόμενες όσον αφορά τη θεματική, “αφηγηματικές παρουσίες τυπωμένων πλέον γραφόντων”, οι οποίοι δεν έχουν καμία απολύτως σχέση ούτε με τη συγγραφή αλλά κυρίως με τη λογοτεχνία, γιατί απλώς είναι ατάλαντοι. Είναι σαν να σας ζητώ εγώ, που, (αν και αγαπώ τη ζωγραφική) τα πινέλα μου δεν υπακούν σε τίποτε από τις βασικές αρχές που την καθορίζουνε ως τέχνη, να πάρετε ένα έργο μου, που θα θεωρήσω και εμπνευσμένο συν τοις άλλοις, και να το βάλετε στο Μουσείο του Μαγκρίτ ως καλωσόρισμα στην είσοδο. Είναι βλακώδες!
Βάλτε, λοιπόν, για παράδειγμα, στην τύχη και στη σειρά πέντε βιβλία της εγχώριας σύγχρονης ελληνικής παραγωγής, από αυτά που βρίσκονται σαν κρεατικά στους πάγκους των βιβλιοπωλείων (συμπεριλαμβανομένων και αυτών που έχουν προταθεί από την πληρωμένη κριτική ή από τον διεφθαρμένο και γνωστό κύκλο των δικών στο ελληνικό στερέωμα πριν καν διαβαστούν ή κυκλοφορήσουν), ανοίξτε μία τυχαία σελίδα από το καθένα, διαβάστε την και πέστε μου αν μπορείτε να διακρίνετε συγγραφικό ύφος. Eίναι σαν το κείμενο να έχει πατηθεί από μπουλντόζα και σαν ο ίδιος άνθρωπος να έχει γράψει και τα πέντε βιβλία, σαν να υπάρχει ένας συγγραφέας-φάντασμα. Τη διαφορά θα την διαπιστώσετε, αν ανάμεσα σε αυτά τα πέντε βιβλία, βάλετε και έναν μεγάλο της λογοτεχνίας ή κάποιον από τους μετρημένους στα δάκτυλα άξιους λογοτέχνες της εποχής μας. Ακόμη και ένα μικρό παιδί θα είναι ικανό να διακρίνει τη διαφορά… είναι κραυγαλέα.
Οι «γρίφοι» δεν είναι τίποτε άλλο από σύμβολα εντασσόμενα στη σημειολογία του βιβλίου. Είναι κώδικες που φέρουν πολλαπλές σημασίες και δίνουν μία πολυδιάσταση, από άποψη ερμηνείας, νότα στο μυθιστόρημα και τους οποίους κάθε αναγνώστης, ακουμπώντας στα μέχρι στιγμής αναγνωστικά του εφόδια, καλείται να αποκρυπτογραφήσει, καταγράφοντας την προσωπική αναγνωστική του εμπειρία. Όλα τα κλειδιά της επίλυσης των «γρίφων» δίνονται, είναι παρόντα μέσα στο μυθιστόρημα. Oύτε μια λέξη δε βρίσκεται τυχαία εκεί. Συνεπώς είναι ένα μυθιστόρημα που μας καλεί να επαναπροσδιορίσουμε τη σχέση με τις λέξεις, ξεκινώντας συμβολικά από τη λογοτεχνία, και περνώντας στη δική μας καθημερινότητα, διότι… μην είστε τόσο σίγουροι ότι δίνουμε μεγάλη σημασία στο τι λέμε ή ότι ξέρουμε πραγματικά τι λέμε. Αν ήταν έτσι θα είχαν επιλυθεί τα προβλήματα της ανθρωπότητας διά μέσου της κατανόησης και της συνέπειας.
Γιατί η ηρωίδα του μυθιστορήματος εκτός από το όνομα της (Τριανταφυλλιά Αηδονοπάτη), αποκαλείται συνεχώς στο μυθιστόρημα, «η με το γελοίο»;
Γιατί το όνομά της είναι εκ προοιμίου γελοίο… Την αποκωδικοποίηση την αφήνω στον αναγνώστη.
Στο βιβλίο σας υπάρχουν πολλές αναφορές στα ελληνικά νησιά, (Φολέγανδρος, Σαντορίνη). Είναι ένας έμμεσος τρόπος ανάδειξης της Ελλάδας ή αποτελούν στοιχεία μνήμης που παράλληλα λειτουργήσουν εικονοπλαστικά στον Έλληνα αναγνώστη;
Στο βιβλίο δεν υπάρχουν μόνο αυτά τα νησιά, αλλά και τα νησιά που τα καλοκαίρια γραφόταν το βιβλίο, όπως τα Κύθηρα και η Αντίπαρος, και βεβαίως η Σαντορίνη αλλά και η Άνδρος, η παραλία της Άχλας, που περιέγραψα χωρίς να την έχω επισκεφτεί αλλά ακούγοντας την περιγραφή μιας φίλης, ενώ έγραφα το συγκεκριμένο κεφάλαιο έχοντας την τελειότερη θέα του Αιγαίου από ένα μπαλκόνι στο Φυροστεφάνι… αλλά και η Φολέγανδρος που είναι το μνημονικό ίχνος της χρονιάς που προηγήθηκε της έναρξης της συγγραφής του βιβλίου. Δεν σκέφτηκα ποτέ να διαφημίσω τα νησιά για να αναδείξω την Ελλάδα, όχι ότι είναι κακή ιδέα, αλλά προσωπικά δεν το σκέφτηκα. Είναι περισσότερο η πολύ ιδιαίτερη και ερωτική σχέση που έχω με τα ελληνικά νησιά και κυρίως με τις Κυκλάδες, που τις συναντώ μέσα από μία καθρεφτική σχέση με το δικό μου ψυχικό τοπίο.
Ελλάδα-Βέλγιο, μία σχέση περίεργη για τους Έλληνες που έφυγαν από την πατρίδα και ήρθαν να ζήσουν εδώ. Πώς βιώνετε την συγγραφή σε μια δυτικοευρωπαϊκή πόλη του βορρά και τι επιρροές καταγράφονται στη ψυχοσύνθεση σας;
Η αλήθεια είναι ότι το Βέλγιο, αν και είναι ίσως μία από τις πιο φιλόξενες θεσμικά ευρωπαϊκές χώρες ως χώρα υποδοχής και με ρατσιστικά συμπτώματα σε πολύ μικρότερη έκταση από αυτά που συναντούμε αλλού, είναι μια χώρα που ανήκει στο βορρά και όπου πάρα πολλοί Έλληνες αντιμετωπίζουν προβλήματα προσαρμογής, κυρίως σε ό, τι αφορά το κλίμα, που επηρεάζει πάμπολλες πτυχές της καθημερινότητας: από την ώρα του φαγητού έως και την αρχιτεκτονική. Αυτή η τεράστια κλιματολογική διαφορά αφήνει στίγματα, που όπως θα δείτε στη συνέχεια ήδη έχουν αρχίσει να περνούν μέσα στη γραφή μου. Αυτήν τη στιγμή δουλεύω ταυτόχρονα ένα μυθιστόρημα και μία επιστολική νουβέλα. Στο ένα πρυτανεύει η βροχή, στο δεύτερο το χιόνι…
Κυρία Σιαφάκα, ποια ήταν τα πρώτα ερεθίσματα που σας οδήγησαν στη συγγραφή;
Η γραφή και κατ’ επέκταση η συγγραφή ήταν το μόνο πράγμα που είχα την αίσθηση, από την παιδική μου ηλικία, ότι ήξερα να διαχειρίζομαι καλά, χωρίς να υπάρξει η παραμικρή καθοδήγηση. Είναι αυτή η περίεργη αίσθηση που έχει κανείς όταν νιώθει πως γεννήθηκε γνωρίζοντας κάτι. Συνεπώς, δεν μπορώ να μιλήσω ούτε για συγκεκριμένα ερεθίσματα ούτε για ένα σημείο αναφοράς που στάθηκε η αφορμή για να στραφώ προς τη συγγραφή, δεδομένης αυτής της καταλυτική εντύπωσης ότι η γραφή ήταν παρούσα εκ προοιμίου μέσα μου.
Ασφαλώς, ύστερα από μια μακρά μαθητεία σε αναγνώσματα της παγκόσμιας λογοτεχνίας, πολλαπλές προσπάθειες και ασκήσεις γραπτού λόγου, αρκετή ενασχόληση με την ποίηση κυρίως, πήρα την απόφαση ότι ήταν καιρός πλέον να στραφώ σε μία περισσότερο συστηματική ενασχόληση και να ετοιμάσω γραπτά που προορίζονται για έκδοση.
Όπως και να έχει, όμως, η διαδικασία της γραφής δε σχετίζεται, στην προσωπική μου περίπτωση, ούτε με ανυπέρβλητη ανάγκη έκφρασης ούτε με εκτονωτική διαδικασία ή ημερολογιακή καταχώρηση. Δεν συνιστά επίσης ούτε τον τόπο συναισθηματικής αποφόρτισης ούτε το μέσο μιας αυτοβιογραφικής ανάπλασης συμβάντων ούτε πολύ περισσότερο μία ναρκισσιστική διέξοδο προς την κατεύθυνση της κοινωνικής αποδοχής.
Το μόνο που θα μπορούσα να πω, απαντώντας στην ουσία του ερωτήματός σας, είναι ότι συνιστά τον τρόπο με τον οποίο μπορώ εγώ να ζω δίνοντας μια απάντηση στα πράγματα που με περιβάλλουν. Η γραφή, υπό την έννοια αυτή, έχει οντολογική διάσταση στον τρόπο βίωσής της, ενώ, εκ παραλλήλου, συμπληρώνεται από την εκάστοτε θεματική η οποία σχετίζεται με τους προβληματισμούς ή τα ερωτήματα που με απασχολούν στο πλαίσιο μία συνεχούς προσωπικής διαδικασίας εξέλιξης.
Ο συγγραφέας που μεταφέρει και αποτυπώνει με τον δικό του ξεχωριστό τρόπο βιωματικά στοιχεία στη συγγραφή ενός βιβλίου γίνεται πιο ελκυστικός για το ευρύ κοινό; Εσείς πώς λειτουργείτε σε σχέση με αυτήν τη σκέψη;
Kοιτάχτε… τα περισσότερα άρλεκιν, για παράδειγμα, έχουν έντονο βιωματικό χαρακτήρα αλλά καθόλου ξεχωριστό τρόπο παρουσίασης, που σημαίνει ότι η λογοτεχνική τους αξία είναι μηδενική. Πρόκειται για σκουπίδια της βιομηχανίας του βιβλίου απευθυνόμενα σε μειωμένης αντίληψης κοινό, που εξαιτίας αυτής της αναπηρίας του παραμυθιάζεται : επιτέλους εκείνος που δεν έχει ουδεμία σχέση με την αναγνωστική εμπειρία και καμία απολύτως εκπαίδευση τώρα γίνεται κοινωνός και του βιβλίου… μέσα από μια βιομηχανοποιημένη ψευδαίσθηση ταυτότητας κουλτούρας… πόσο μάλλον όταν το περιτύλιγμα αυτού του πολτού είναι ακριβώς το ίδιο με αυτό που ντύνει στον ίδιο χώρο, ας πούμε, έναν Ντοστογιέφσκι ή μια Γέλινεκ ή έναν Γονατά…
Αν δούμε τις πωλήσεις, θα διαπιστώσουμε ότι είναι πολύ ελκυστική αυτού του είδους η βιωματική ή αυτοβιογραφική αναφορά, η οποία αφενός αντικατοπτρίζει τις μειωμένες ικανότητες αυτών που τα υπογράφουν και αφετέρου απευθύνεται με μαεστρία και με γνώμονα το κέρδος σε όσους με συνέπεια δεν επιθυμούν να μπουν σε ουδεμία διαδικασία εξέλιξης, που μόνο ο προβληματισμός και η επαφή με τη γυμνή και έντεχνη αλήθεια είναι σε θέση να προσφέρει.
Από την άλλη πλευρά, η λογοτεχνία δεν είναι πασαρέλα, για να θέσουμε το θέμα της έλξης ή της νέας κολεξιόν, για να ικανοποιήσουμε τα κορεσμένα γούστου του κοινού. Επομένως, η λογική αυτή δεν με αφορά. Η δική μου γραφή είναι μια πρόσκληση για συνδιαλλαγή και άμεση αναγνωστική συμμετοχή προς εκείνους που κάθε φορά είναι έτοιμοι να μοιραστούν τους προβληματισμούς ή τα ερωτήματα που θέτω, γενόμενοι την ίδια στιγμή και κοινωνοί μίας αισθητικής απόλαυσης. Τόσο ο προβληματισμός όσο και η αισθητική σε όλα τα επίπεδα είναι θέση ζωής και ασφαλώς δεν είμαι σε θέση να γνωρίζω ούτε τις ανάγκες ούτε τις αισθητικές προτιμήσεις κάθε εν δυνάμει αναγνώστη.
Ιφιγένεια Σιαφάκα - Ifigeneia Siafaka
Ενύπνια Ψιχίων 