Category Archives: Τζόρτζιο Μαγκανέλλι

Αγαπητέ εκδότη, δεν ξέρω τι σου έχω προσφέρει. Δεν είναι διήγημα και θα είναι η περίληψη ενός διηγήματος, μόνο αν συμφωνήσουμε ότι μπορούμε να κάνουμε την περίληψη ενός βιβλίου που ποτέ δεν γράφτηκε και που ποτέ δεν θα γραφτεί. Αν το μπορούμε, είναι δυνατόν να γραφτεί και κριτική; Μπορεί να πάρει βραβεία; Να μεταφραστεί; Να μπει δικαιωματικά στην ιστορία ή, τουλάχιστον, στα χρονικά της λογοτεχνίας; Ανάμεσα στα βιβλία αυτού του αιώνα που δεν έχουν γραφτεί, θεωρούμε άξιο μνείας το « ». Μάλιστα, δεν έχει τίτλο. Ή μήπως ο τίτλος αυτού του βιβλίου είναι ο τίτλος του βιβλίου που δεν γράφτηκε και που ποτέ δεν θα γραφτεί; Αυτό το αφήγημα, πάντως, είναι, σύμφωνα με τη γνώμη μου, ένα κόλπο που μόνο ένας γελωτοποιός θα μπορούσε να κάνει. Δεν νομίζεις; Βλέπεις, τώρα σε θεωρώ μόνον εκδότη και η ιδέα να σου προτείνω ένα βιβλίο τόσο θελκτικό και ανύπαρκτο με γοητεύει.

Θα παρατήρησες ότι σε αποκάλεσα «αγαπητέ», γιατί πιστεύω ότι αξίζεις κάποια τρυφερότητα και γιατί μόνο σ’ εσένα σκοπεύω να προσφέρω το αληθινό μη-βιβλίο και προγεύομαι την επιτυχία, που την εναποθέτω σ’ όλη την τέχνη σου. Πρόσεξε ότι σε αποκαλώ «εκδότη», αγνοώντας με υπολογισμένο σαρκασμό τις κοσμικές σου ιδιότητες, εντελώς συμβατές, εξάλλου, με τη μετριότητά σου. Υποθέτω ότι η στάση σου ως τυράννου απέναντι σ’ αυτό το διήγημα θα ήταν αμήχανη, επειδή δεν περιέχει υπαινιγμούς για τον τρόπο που κυβερνάς. Ίσως είσαι ιδιαιτέρως εκνευρισμένος με τις ανάρμοστες ειδήσεις γύρω από εκείνη τη γυναίκα, για τις σχέσεις που υπήρξαν ανάμεσα στους δύο – δεν σου είπα, ούτε θα ήξερα να σου πω, αν ήταν εραστές, σύζυγοι ή αν υπήρξε ανάμεσά τους κάποια σχέση ή αν η σχέση υπήρξε μόνο στο ιδιόρρυθμο μυαλό του δολοφόνου. Βλέπεις γιατί δεν θέλω, έστω κι αν μπορούσα, να γράψω ένα ξεκάθαρο διήγημα, επειδή δεν επιθυμώ να διασκορπίσω τις εν δυνάμει ιστορίες που εμπεριέχει κάθε ιστορία. Η περίληψη είναι πιο πυκνή και πιο εύπλαστη από το υποτιθέμενο κείμενο, γιατί μπορεί να αφήσει τα πάντα μετέωρα.

Τύραννε, θέλεις, σαν εκδότης, να καταπιαστώ με μια ηθικοποιημένη περίληψη; Λες ότι έχεις παρατηρήσει την κλίση μου για φυλλάδες επιστημονικής φαντασίας. Δεν θα μπορούσα… Γιατί όχι; Και βεβαίως μπορώ. Μην το ξεχνάς, όσον αφορά τις περιλήψεις μπορώ τα πάντα: από τα επικά ποιήματα μέχρι αισθηματικές ιστορίες. Κι αυτό είναι, νομίζω, ένδειξη ρητορικού πλούτου, τον οποίον κανένας απ’ όσους γράφουν μυθιστορήματα ή ποιήματα δεν θα έχει ποτέ. Για παράδειγμα, ανέκαθεν συμπαθούσα τους αστεροειδείς αλλά και τους κομήτες, για την ώρα όμως ασχολούμαι με αστεροειδείς. Οι αστεροειδείς έχουν ευέξαπτες, ασυνήθιστες και ευρηματικές τροχιές. Είναι ανακριβείς και η προέλευσή τους σκοτεινή. Η ιστορία τους είναι δραματική, αλλά δεν το κάνουν θέμα, αδιαφορούν για την ιδιαιτερότητά τους. Είναι οι φτωχοσυνοικίες του συστήματος. Τους ανακαλύπτεις, μετά τους χάνεις, τους ξαναβρίσκεις. Καμιά φορά σπρώχνονται και θρυμματίζονται ή, όπως λένε στα υπουργεία, ενσωματώνονται. Πολλοί αστεροειδείς κάνουν έναν πλανητάκο κι αυτός μπορεί να ενωθεί με κάποιον άλλον και να σχηματίσουν έναν πλανήτη. Τότε όμως ο πλανήτης πρέπει να ρυθμιστεί, να τηρεί ορισμένους κανόνες, ενώ του αξίζει και μια αξιόπιστη τροχιά. Οι αστεροειδείς είναι ο υπόκοσμος του ηλιακού συστήματος : μπουρδέλα, χαμαιτυπεία, κακόφημες συνοικίες, βεσπασιανές, μετανάστες. Οι κομήτες πηγαινοέρχονται, ενώ οι αστεροειδείς έφτασαν ως εδώ σαν φουκαράδες ή μπορεί να ήταν εδώ ανέκαθεν, αλλά χωρίς ποτέ να έχουν ακριβή ιδιότητα.

Λοιπόν, μια φορά κι έναν καιρό, υπήρχε ένας αστεροειδής. Αυτή η αρχή μού αρέσει. Έτσι αρχίζουν τα παραμύθια και τα παραμύθια είναι καλύτερα από τα διηγήματα, γιατί ποτέ δεν μπορείς να συμπεράνεις τίποτα απολύτως. Το παιδί που κατηγορήθηκε από μία κατσίκα πάει να να δουλέψει με το μυλωνά, που του δίνει ένα γάιδαρο που χέζει δουκάτα, αλλά ένας ταβερνιάρης του κλέβει το γάιδαρο. Δεν υπάρχει λογική, δεν υπάρχει σασπένς, κάποιος έχει σημαδέψει τα χαρτιά. Το παραμύθι απαιτεί απ’ αυτόν που το αφηγείται να κλέβει. Στα παραμύθια δεν υπάρχουν ρολόγια ούτε αυτοκινητόδρομοι, κανείς δεν βλέπει τηλεόραση και πολλές πριγκίπισσες αποκεφαλίζουν υποψήφιους μνηστήρες που δεν ξέρουν να απαντήσουν σε κάποιο αίνιγμα. Υπάρχει ευθυκρισία, ηθική συνέπεια, ιδέες; Σιγά!

Έλεγα για έναν αστεροειδή, αλλά μπορώ ν’ αρχίσω και από κάπου αλλού. Για παράδειγμα, ένας αστροναύτης ταξιδεύει στο διάστημα, ναυαγός. Σκέφτομαι να κατεβάσω το ναυαγό στον αστεροειδή. Φτάνει εκεί γιατί έχει κάποια βλάβη το διαστημόπλοιό του. Πατάει στο έδαφος του αστεροειδούς και προσπαθεί να καταλάβει πού βρίσκεται. Περιγραφή του αστεροειδούς. Ο αστροναύτης περιμένει ένα σύντομο θάνατο, γιατί στον αστεροειδή δεν υπάρχει αέρας. Φαγητό υπάρχει, ας πούμε πολύ μικρά μανιτάρια ή πάρα πολύ μεγάλα. Αλλά ο αέρας; Ο αστροναύτης όμως δεν πεθαίνει. Το γεγονός τού φαίνεται αλλόκοτο. Αρχίζει να τρώει τα μανιτάρια∙ ή μήπως είναι λειχήνες; Τα βρίσκει εύγεστα και θρεπτικά. Ο αστροναύτης δεν έχει πια κράνος και δεν αναπνέει, αλλά δεν πεθαίνει.

Σ’ αυτό το σημείο –μάλιστα, οι περιλήψεις μπορούν να μοιάζουν με όνειρα– συναντά ένα πλάσμα σφαιρικό, φωτεινό ή διάφανο, που του απευθύνει το λόγο με εξαιρετική αλλά και υπερβολική ευγένεια. Μάλλον φοβάται μήπως τον τρομάξει, μήπως νομίσει ότι είναι τρελός. Είναι ένας άγγελος και πρέπει να του εξηγήσει τι είναι αυτός ο αστεροειδής. Προχωρά σιγά, πολιτισμένα, γιατί ξέρει ότι ο αστροναύτης δεν είναι δυνατός στη θεολογία. Γεγονός εστί – δεν με ενοχλεί να χρησιμοποιώ μερικούς αρχαϊσμούς – ότι ο αστεροειδής προέρχεται από άλλο γαλαξία, εξαιτίας κάποιου κοσμικού ατυχήματος, και σ’ εκείνο το γαλαξία δεν ισχύει το προπατορικό αμάρτημα. Γι’ αυτό δεν έχει πεθάνει, δεν πεθαίνει, δεν γερνάει και ζει χωρίς βάσανα. Όχι, δεν είναι η Εδέμ, αλλά για έναν άνθρωπο είναι η Εδέμ. Δεν θα συνέβαινε το ίδιο στο γαλαξία απ’ όπου προέρχεται, μόνο που βρίσκεται εκεί. Η κατάσταση αυτή προκαλεί αμηχανία. Ας σκεφτούμε τώρα το εξής: ο αστροναύτης είναι ερωτευμένος με μια κοπέλα απ’ τη Γη, όπου ισχύει το προπατορικό αμάρτημα. Ας υποθέσουμε ότι ένα διαστημόπλοιο βρίσκει τον αστροναύτη και τον πηγαίνει στη Γη και –εδώ η περίληψη γίνεται πιο συνοπτική, αλλά τώρα φτάνουμε στο ζουμί– ότι οι δύο συναντιούνται. Δειπνούν μαζί. Κι εκείνη τι κάνει;

Του προσφέρει ένα μήλο, φυσικά. Εδώ σταματώ. Ποιο είναι το νόημα της κατάστασης; Μήπως η Εύα, που έχει ήδη αμαρτήσει, ξαναβάζει σε πειρασμό τον Αδάμ; Κι αν αυτήν τη φορά ο Αδάμ αρνηθεί; Τι είναι όμως αυτό το μήλο; Στη διάρκεια της διαμονής του στον αστεροειδή ο αστροναύτης έμαθε αρκετά γύρω από τη θεολογία, για να καταλάβει ότι δεν πρόκειται για μία οικολογική σκηνή. Τουλάχιστον ξέρει πως έχει το δικαίωμα να υποπτεύεται ότι ήταν ένα δεύτερο πείραμα. Γύρω του, για μια στιγμή, ο κόσμος σταματάει, δεν υπάρχει. Για να υπάρξει, πρέπει να μάθει τι θα κάνει ο αστροναύτης που κουβάλησε μαζί του από το διάστημα την έλλειψη του προπατορικού αμαρτήματος. Εγώ βρίσκω την ιστορία συγκινητική, έστω κι αν είναι παιδαριώδης σε φιλοσοφικό επίπεδο. Γνωρίζουμε όμως ότι η επιστημονική φαντασία είναι ένα είδος χοντροκομμένα λαϊκό. Μου φαίνεται ότι η ιστορία αυτή ενώνει μια ασυνήθιστη εννοιακή λεπτότητα με άπειρες φανταστικές δυνατότητες.

Για παράδειγμα, η γεωγραφία του αστεροειδούς και η ιστορία του μήλου. Ύστερα υπάρχει η κοπέλα. Για μένα το αδύνατο σημείο θα μπορούσε να είναι ο άγγελος. Να βγάλουμε τον άγγελο; Είπα ότι μου αρέσουν οι κομήτες. Θα βάλω τον αστεροειδή να συναντιέται με τον κομήτη που τον οδηγεί ένα πλάσμα, το οποίο, χωρίς να είναι άγγελος, έχει μερικές διαγαλαξιακές γνώσεις. Κατευνάζει τις θεϊκές συγκρούσεις, επιλύει τα συνοριακά προβλήματα, που είναι θεολογικώς δυσνόητα. Ο πιλότος του κομήτη θα μπορούσε να είναι ένα στοιχείο υγιώς ρεαλιστικό και η συνάντησή του με τον γήινο πιλότο θα μπορούσε να είναι θερμή, χωρίς όμως να πέφτει το συγκινητικό. Πάντως, ή ο πιλότος του κομήτη ή ο άγγελος πρέπει να πουν στον αστροναύτη ότι ο αστεροειδής, επειδή είναι εξωγαλαξιακής προέλευσης, δεν έχει καμία σχέση με το προπατορικό αμάρτημα.

Οι κομήτες μου φαίνονται αντικείμενα εξαιρετικής λεπτότητας. Μου αρέσει να σκέφτομαι ότι εμπιστεύονται στους κομήτες καθήκοντα αστρικού συντονισμού ή καθήκοντα που συνήθως φέρνουν στο νου σερίφηδες. Μου αρέσει να σκέφτομαι κομήτες που ταξιδεύουν έχοντας στην κεφαλή τους ολόκληρους πολιτισμούς, πόλεις με τραμ, λεωφορεία, δικαστήρια και βωμούς. Πιθανές ιστορίες ανάμεσα στους δύο κομήτες που συναντιούνται συχνά, αλλά δεν καταφέρνουν να δημιουργήσουν φιλικές σχέσεις. Ή για τον πρόσφυγα κάποιου κομήτη που καταφέρνει να φτάσει σ’ έναν άλλον κομήτη, όπου ερωτεύεται την κόρη του βασιλιά, ο οποίος δεν μπορεί να υποφέρει τους κατοίκους του άλλου κομήτη. Ένας τύπος ελεεινός, άθλιος. Μεγάλη δυστυχία στους ουρανούς. Εντάξει; Δεν μου πάει ούτε τις περιλήψεις τους να κάνω. Σας έδωσα τα αποσπάσματα, γράψτε τες μόνοι σας.

Τζόρτζιο Μαγκανέλλι, Τυράννου εγκώμιο (Γραμμένο με μοναδικό σκοπό να βγάλω λεφτά), σελ. 110-115, μτφρ.: Γιώργος Κασαπίδης, Εκδόσεις Γνώση, 1994 (Μικρή σειρά)

Πίνακες: Alyona Krutogolova

.

.