.
Λακάν: η αυτοκτονική διάπραξη και το αντικείμενο α μικρό.
Με τη σειρά του ο Λακάν στο 10ο Σεμινάριο, Το άγχος, θα επεξεργαστεί τις παραπάνω φροϊδικές διαφοροποιήσεις (ειδικότερα τη σχέση με το αντικείμενο απώλειας στη μελαγχολία) εμπλουτίζοντάς τες με νέα δεδομένα, εκκινώντας από την αυτοκτονική διάπραξη της Νεαρής Ομοφυλόφιλης – ασθενούς του Φρόιντ. Θα σχολιάσει την πτώση της από τη γέφυρα στις γραμμές του τραίνου, δείχνοντας ένα δομικό χαρακτηριστικό της σχέσης του υποκειμένου προς το αντικείμενο α μικρό.
Το εν λόγω αντικείμενο –αντικείμενο θεμελιακής φαντασίωσης, αντικείμενο αίτιο επιθυμίας, βασικός συντελεστής του διχασμού του υποκειμένου– εκπίπτει στην κυριολεξία και, με τη σειρά του, το υποκείμενο ταυτιζόμενο με αυτό εκπίπτει στις περιπτώσεις αυτοχειρίας.
Πιο ειδικά, γνωρίζουμε ότι το υποκείμενο βρίσκει τη φαντασιακή ενότητα του σώματός του στο στάδιο του καθρέφτη. Πρόκειται για μια κατ’ επίφαση ενότητα του εξ υπαρχής κατακερματισμένου σώματός του. Στο εν λόγω στάδιο, η ενότητα είναι φαντασιακή, γιατί πάντοτε υπάρχει ένα υπόλοιπο που το υποκείμενο δεν μπορεί να επωμισθεί, κάτι που δεν είναι καθρεπτικοποιήσιμο – δηλαδή το αντικείμενο μικρό α, που ο Λακάν εγγράφει ως -φ (φαντασιακό ευνουχισμό). Στη νεύρωση το εν λόγω αντικείμενο είναι χαμένο. Μέσω λοιπόν αυτής της απώλειας, καθίσταται αίτιον επιθυμίας και, κατ’ επέκταση, συνιστά χαρακτηριστικό γνώρισμα μιας θεϊκής λεπτομέρειας που ψάχνουμε στον παρτενέρ, για παράδειγμα, το βλέμμα, τη φωνή του κ.λπ.
Αντιθέτως, στην ψύχωση το εν λόγω αντικείμενο δεν έχει χαθεί. Ο ψυχωτικός – παρανοϊκός, σχιζοφρενής, μελαγχολικός– δεν το έχει αποχωριστεί, διότι ο συμβολικός ευνουχισμός δεν έχει λάβει χώρα ένεκα της διάκλεισης του Ονόματος-του-Πατέρα. Επειδή λοιπόν το υποκείμενο δεν έχει αποχωριστεί το εν λόγω αντικείμενο, συναντά δυσκολία να τα βγάλει πέρα με την απώλεια, με το πένθος. Πιο ειδικά, «κουβαλάει στην τσέπη του», όπως έλεγε ο Φρόιντ, τα εν λόγω αντικείμενα, δηλαδή το βλέμμα, τη φωνή, το απέκκριμα κ.λπ. τα οποία, με τη σειρά τους, εμφανίζονται στο πραγματικό, εκτός σημαίνουσας αλυσίδας, είτε υπό μορφή παραληρηματικής και υπερεγωτικής φωνής είτε υπό μορφή καταδιωκτικού βλέμματος.
Ιδού κάτι που παρατηρείται πολύ συχνά στις παραπάνω περιπτώσεις –δεν είναι τυχαίο ότι τόσο στο θεατρικό της Σιαφάκα όσο και σε αυτό της Τιτάκη έχουμε δύο υποκείμενα που βρίσκονται ενώπιον ενός χωρισμού, μιας εγκατάλειψης, μιας απώλειας.
Έτσι, τόσο η Νεαρή Ομοφυλόφιλη, που κάνει μια σοβαρή απόπειρα όσο και ο Παπαζησόπουλος και ο Παπαδημητρίου διαπράττουν αυτοκτονικά. Μη έχοντας αποδεχτεί την έλλειψη, τον ευνουχισμό, ταυτίζονται με το αντικείμενο α ως τέτοιο, ως αμιγές υπόλειμμα, σκουπίδι, και εκπίπτουν εκτός της συμβολικής σκηνής του Άλλου. Πρόκειται «για μια απόλυτη ταύτιση του υποκειμένου με το α στο οποίο ανάγεται».[1] Σχολιάζοντας μάλιστα το μελαγχολικό υποκείμενο, ο Λακάν θα υπογραμμίσει: «Δεν είναι άνευ λόγου που το μελαγχολικό υποκείμενο έχει μια τέτοια ροπή, και εκπληρωμένη πάντοτε με μια ανησυχητική ταχύτητα, να αιωρείται πέφτοντας από το παράθυρο».[2]
Δεν πρόκειται, κατά συνέπεια, για μια ταύτιση συμβολική. Το υποκείμενο, στην κυριολεξία, δραπετεύει από τη σκηνή, δηλαδή από τη σκηνή του Άλλου, που συγκροτείται ως υποκείμενο του σημαίνοντος και της επιθυμίας, θα σημειώσει ο Λακάν.
[1] J. Lacan, Le Séminaire livre X, L’angoisse, Seuil, Paris, 2004, σ. 131.
[2] Ό.π, σελ. 130.
.
.
Η παρούσα έκδοση είχε ως αφορμή την ανοιχτή πρόσκληση του Ρομαντικού Πανεπιστημίου Αθηνών για το Απονενοημένο Σύνταγμα, στο πλαίσιο της συμπλήρωσης 200 ετών από την Ελληνική Επανάσταση [1821-2021]. «Το Απονενοημένο Σύνταγμα είναι ένα ανεξάρτητο εγχείρημα ολιστικού χαρακτήρα. Η πρώτη φάση του αφορά μια μακροχρόνια και επώδυνη έρευνα του Ρομαντικού Πανεπιστημίου σε εφημερίδες και έντυπα των δύο προηγούμενων αιώνων, η οποία αποθησαύρισε εκατοντάδες αυτοχειρίες ανά την Ελλάδα», αναφέρεται μεταξύ άλλων στο δελτίο τύπου.Η έκδοση περιλαμβάνει δύο ΘΕΑΤΡΙΚΑ ΕΡΓΑ [μονολόγους]. Το πρώτο, Mε πίστιν και ζήλον, της Ιφιγένειας Σιαφάκα, αφορά την αυτοχειρία του χωροφύλακα Χ. Παπαζησόπουλου [1888], ενώ το δεύτερο, Οι νεκροί μιλούν με ακροστιχίδες, της Αθηνάς Τιτάκη αφορά την αυτοχειρία του εμπόρου Π. Παπαδημητρίου [1928]. Τα έργα στηρίχθηκαν στο υλικό από τις εφημερίδες της εποχής που παρείχε στις συγγραφείς το Ρομαντικό Πανεπιστήμιο, καθώς και σε ακόλουθη ιστορική έρευνα των συγγραφέων –όσο αυτή ήταν εφικτή για το θέμα τους–, προκειμένου τα κείμενα να μεταφέρουν στον αναγνώστη την ατμόσφαιρα της εποχής.
Ως ΙΝΤΕΡΜΕΔΙΟ φιλοξενείται σύγχρονη ελληνική ποίηση με θεματική την αυτοχειρία, και δη τον χρόνο της διάπραξής της. Ο αναγνώστης –εκτός από την ποίηση των δύο συγγραφέων– θα διαβάσει ποιήματα των σύγχρονων ποιητριών και ποιητών: A. Mπαλασόπουλου, Δ. Χριστοδούλου, Ν. Ιωάννου, Ε. Καραγιαννίδου, Ε. Θάνογλου, Κ. Λυμπέρη, Φ. Βασιλοπούλου, Ο. Παπαηλίου, Κ. Λουκόπουλου, Σ. Δούμου, Σ. Σταμπόγλη, Χ. Καραντώνη, Κ.Θ. Ριζάκη και Μ. Βαχλιώτη.
Η έκδοση συμπληρώνεται, στο ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ, με το άρθρο της ψυχαναλύτριας Ντόρας Περτέση «Ψυχαναλυτική προσέγγιση της αυτοκτονικής διάπραξης – Οι αυτόχειρες ζωντανεύουν, και καταθέτουν τη μαρτυρία τους».
.
Ιφιγένεια Σιαφάκα - Ifigeneia Siafaka
Ενύπνια Ψιχίων 